Po polsku

Ugras og andre nyttige planter

Vi som har laga desse sidene samlar mye planter som vi brukar til mat og drikke. Det er oftast sunnare enn å kjøpe tilsvarande mat.
Og kvifor betale for det ein kan få gratis, særlig når ein kan få ein fin tur samtidig?

Her er informasjon om planter som kan brukast til mat, te eller medisin.

Vi har samla planter og tatt bilde i fleire land, mest i Noreg og Polen. Vi har ikkje skrive noko om kor plantene veks. For Noreg kan du finne det i Artsdatabanken.

Her får du bare ganske kort informasjon om kva kvar plante kan brukast til. Til medisinsk bruk virkar mange av desse plantene best i blanding med andre medisinplanter.
Dersom du vil bruke desse plantene til matrettar eller medisin, tilrår vi at du også brukar andre kjelder som fortel meir, f.eks. nokre av dei som er oppgitt under her. Om du ikkje finn fram, må du gjerne skrive til oss å spørre, så kan vi sjå om vi kan hjelpe til.

Vi har konsentrert oss om bruk av planter til mat og medisin for menneske. Ofte er det vanskelig eller umulig å sette noe skarpt skilje mellom kva som er mat/drikke og kva som er medisin, som det heiter i ei av bøkene vi har brukt: "Mat er den beste medisin". Mange av desse plantene har også andre bruksområde, som mat og medisin for dyr, som byggemateriale, ved, emne til møblar og husflidsartiklar, for destillasjon av kjemikalier osv., men det fell for vidt å ta med her.

Litt om forskjellige måtar å behandle urter på.

Det er i hovudsak 5 måtar for å trekke ut verksame næringsstoff og medisinar av planter. Det finst fleire ord for desse måtane, her har vi forsøkt å halde oss til desse:

Kaldtvassuttrekk
Knuste plantedelar ligg i kaldt vatn eller fysiologisk saltløysing i lengre tid,

Te (urtete)
Tørka eller ferske plantedelar leggast i ei kanne og det hellast kokande vatn over. Trekker nokre minutt, og drikkast varm.

Medisinte (uttrekk)
Medisinte kan lagast som vanlig urtete, sjå over. Men denne metoden er betre til å trekke ut alt av verksame stoff: Tørka plantedelar leggast i ein kopp (varmefast, f.eks. emaljert), som fyllast med kokande vatn. Dette settast i vassbad i ein kjele og kokast opp minimum 15 minutt.

Avkok
Plantedelane leggast direkte i ein kjele med vatn som kokast opp. Nokre plante skal bare kokast opp og så stå og trekke, andre skal kokast i minst 15 miniutt.

Tinktur
Plantedelane (normalt ferske) leggast i alkohol (minst 40%, nokre plante krev sterkare blanding). Dette står i lengre tid, ofte ein månad. Kan deretter takast i små porsjonar, frå dråpar opp til ei spiseskjei av gongen. Mengden varierer etter planteslag og sjukdom.

Oljeoppløysing
Ferske eller tørka plantedelar leggast i matolje. Bør oftast ligge lenge for at dei verksame stoffa skal bli trukke ut.

I nokre tilfelle kan ein også bruke kombinasjonar, f.eks. oppløysing i alkohol og olje, eller andre kjemikaliar som f.eks. glyserin eller eter.

Innhaldet på denne nettstaden

Kjelder og litteraturtips

Nettstadar

På norsk

Urtekilden. http://rolv.no/
Kristins sopp. http://www.kristvi.net/sopp/index.htm Norges sopp- og nyttevekstforbund. http://www.soppognyttevekster.no/
Norsk botanisk forening. http://www.botaniskforening.no/
http://www.legemiddelverket.no/upload/16521/ny_klassifiseringsforskrift.pdf
Nyttevekster. http://nyttevekster.wikidot.com

På samisk - Sámegillii

Šattonamahusat, http://www.calliidlagadus.org/web/index.php?sladja=48&vuolitsladja=50

På engelsk - In English

Plants for a future. http://www.pfaf.org/user/
A modern herbal. http://botanical.com/
Natural medical herbs. http://www.naturalmedicinalherbs.net/

På svensk(a)

Den virtuella floran http://linnaeus.nrm.se/flora/

På polsk - Po polsku

Medycyna dawna i współczesna. http://rozanski.li
Zioła i rośliny lecznicze. http://herbost.pl
BIOLOG Naukowy portal informacyjny http://biolog.pl
Jedz chwasty. http://archiwum.polityka.pl/art/jedz-chwasty,395004.html
Kuchnia wegetarianska. http://wegetarianka.blox.pl/tagi_b/68595/jadalne-chwasty.html

På russisk - По русски

Травовед. http://travoved.ru
Ай, болит. http://aibolit.givitca.ru
Траволекар. http://travolekar.ru

CD/DVD

Bøker/hefte

Alm / Sortland (red.): Spiselige planter. Ottar 3-2008. Tromsø Museum
Bremness, Lesley: Den store urteboken. Dyrking - Mat - Skjønnhet - Helse - Dekorasjoner. Gyldendal 1990
Bruun, Erik & Christensen, Budde: Klassiske legeplanter. Aschehoug 1998.
Carper, Jean: Mat er vår beste medisin: naturen som apotek. Tiden 1990
Chevallier, Andrew: Damms store bok om medisinske urter. Damm 2003.
Egeland, Inger Lagset / Myhr, Steinar: Ville planter til mat og glede. Damm 2002.
Egeland og Myhr, Norske Sopper, Gyldendal,
Fjeld, Geir: Lille grønne: nyttevekster i tradisjon og overtro. Elverum lokallag av Nyttevekstforeningen 2003
Grahl-Nielsen, Thora / Karlsen, Astrid: Ugress er også mat: opskrifter og aktuelle surrogater av ville vekster Grieg 1941
Hjelmstad, Rolv: Norske Medisinplanter. Urtekilden 2012
Høeg, Ove Arbo: Planter og tradisjon: floraen i levende tale og tradisjon i Norge 1925-1973 Universitetsforl. 1974
Jørgensen, Per Magnus: Botanikkens historie i Norge. Fagbokforl.2007
Hillker, Li: Naturens egen legebok. Teknologisk forlag 1991.
Holck, Per: Norsk Folkemedisin. Cappelen 1996.
Holmboe, Jens: Gratis mat av ville planter. Cappelen 1941
Lid, Johannes & Dagny Tande: Norsk flora. Det norske samlaget.
McIntyre, Anne: Vanlige urter for vanlige plager. Oslo, Gyldendal Norsk Forlag 1993.
McVicar, Jekka: Urter for kropp og sjel. Hilt og Hansteen 1996.
Mossberg, Bo - Stenmark, Lennart - Ericsson, Stefan: Gyldendals store nordiske flora, Gyldendal Norsk Forlag, 1992.
Nylén B., Sopp i Norden og Europa, Landbruksforlaget,
Pahlow, M.: Mitt eget planteapotek. Kolibri Forlag 1986.
Slipher, Beate: Plukk ville matvekster. Boksenteret Erik Pettersen 2006
Slipher, Beate: Sopp og bær - og andre ville matvekster. Turhåndbok. BS-konsept 2004
Skard, Olav: Ville vekster: røtter i kulturhistorien. Landbruksforlaget 2003
Solbakk, Aage: Naturen leger -guvhlláruššan. En innføring i samisk folkemedisinsk tradisjon. ČálliidLágádus 2010.
Thurzo m.fl.: Naturens legende planter. Alt om helseplantenes praktiske bruk og legende virkning. Hjemmets bokforlag 1978
Treben, Maria: Helse fra Guds apotek. Verlag Wilhelm Ennsthaler 1993.
Våre medisinske planter. Det Beste A/S 1984.
Ulltveit, Gudrun: Ville bær. – Alle spiselige ville bær i Norge. Damm 1995
Warenberg, Kristina: Flora i reinbeiteland. Landbruksforlaget 1997

På samisk - Sámegillii

Aikio, Samuli: Šaddonamahusat. Čálliidlágádus 2005
Lukkari, Heikkiarmas: Guobbarat, sámmálat, jeahkálat. Čálliidlágádus 2011
Lukkari, Heikkiarmas / Toivo: Šattut Sámis. Davvi girji 2006
Lukkari, Pekka: Ealliid ja šattuid namahusaid sámi-suoma sátnegirji / Suomi-saame sanakirja eläinten ja kasvien nimistä. Samii Girji 1990
Murud, Marit M. Eira: Jahki Sámis. Luondduolbmo birgen. ČálliidLágádus 2012
Olsen, Ingunn: Šattut - planter. Iđut 2011
Qvigstad, Just Knut: Lappiske plantenavne (Nyt Magazin for Naturvidenskap, B.39). 1901
Sárá, Máret: Luođu láhjit. Borramuš- ja dálkkasšattut. Davvi Girji 2012
Šattut: muhtun árbevirolaš borramuš- ja dálkkasšattut Porsáŋggus. Porsáŋggu Sámi giella- ja kultuguovddáš 2008
Warenberg, Kristina: Boazoguohtoneatnamiid šattut. Landbruksforlaget 1997

På engelsk - In English

Atlas Florae Europaeae, Distribution of Vascular Plants in Europe 1-10,1972-94 The Committee for Mapping the Flora of Europe - Societas Biologica Fennica
Bianchini, Francesco / Corbetta, Francesco: The Complete Book Of Health Plants. Crescent Books, 1985.
Buhner, Stephen Harrod: The lost language of plants: the ecological importance of plant medicines to life on earth. Chelsea Green Publ. 2002
Culpeper's Complete Herbal and English Physician. Manchester 1826 / 1981
Simpson, Beryl Brintnall: Economic botany: plants in our world. Boston: McGraw Hill 2001
Vaughan, J. G.: The new Oxford book of food plants. Oxford University Press 2009
van Wyk, Ben-Erik: Food plants of the world: an illustrated guide. Timber press 2005

På svensk(a)

Bergmark, Matts: Vallört och vitlök - Om folkmedicinens läkeörter. Natur och Kultur 1961.
Caron, Michel: Fakta om medicinalväxter. Tidens förlag, GDR 1977.
Fluck, Hans: Medicinalväxter. Generalstabens Litografiska Anstalt
Henriksson, J: Vägledning vid odling av medicinalväxter. Den mindre jordbrukarens handbok. 1919.
Henriksson J.: Sveriges medicinalväxter. Kroppfjälls Hembygdsförenings förlag 1981.
Ingmanson, Inger: Kan man äta sånt? Prisma 2007.
Juneby, Hans Bertil: Medicinsk örthandbok. AB Reformförlaget, 1977
Källman, Stefan: Vilda växter som mat och medicin. ICA 1997 / 2006
Lind, Gustaf & Verdier, Nils: Våra medicinalväxter. Magn. Bergvalls Förlag 1917.
Nyblom, Gösta: Örter som botar. Nybloms 1971
Nylén, Bo: Nordens flora. Norstedts Förlag 1992
Svanberg, Ingvar: Människor och växter: svensk folklig botanik från "Ag" till "Örtbad". Studia ethnobiologica 2 Arena 1998
Svanberg, Ingvar / Tunón, Håkan: Samisk etnobiologi: människor, djur och växter i norr. Studia ethnobiologica 10 Nya Doxa 2000

På dansk

Nielsen, Harald: Lægeplanter og trolddomsurter. København, Politikens Forlag A/S 1976.

På polsk - Po polsku

Bankowski/Serwatka: Pożyteczne chwasty. Panstwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. 1977
Cybulska,... : Uprawa i zbiór ziół. Panstwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. 1956
Duke, James: Księga zdrowia ziołowa apteka domowa. Publikat. 1991
Hano, Józef: Farmakodynamika. Panstwowy zakład wydawnictw lekarskich 1955
Janicki, K. (red.): Medycyna naturalna. Panstwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. 1990
Kuźnicka, B / Dziak, M: Zioła i ich stosowanie. Historia i współczesność. Panstowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. 1992
Lutomski, Jerzy / Małek, Bernard: Technologia leku roślinnego. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. 1973
Ruminska/Ożarowski (red.): Leksykon roślin leczniczych. Panstwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. 1990
Samochowiec, Leonidas: Kompendium ziołolecznictwa. Urban&Partner 2002
Treben, Maria: Apteka Pana Boga. Ex libris 2010
Treben, Maria: Rany i skaleczenia. Spar 1993
Treben, Maria: Zdrowe życie z ziołami. Spar 1993
Wawrzyniak, Edward (red): Leczenie ziołami. Kompendium fitoterapii. Contrast. Warszawa 1992
Zioła. Leksykon. Zastosowanie: kulinarne, medyczne, dekoracyjne
Zioła dla zdrowia i urody. Od A do Z. Gazeta wyborcza. 2003

På russisk - По русски

Ахмедов, Рим: Растения - Твои друзья и недруги.
Ахмедов, Рим: Одолень - Трава
Корсун, В, Ф.: Фитотерапия. эксмо. Москва 2010
Корсун, В, Ф. / Е.: Энциклопедия фитотерапии. Центрполиграф 2008
Корсун, В, Ф. /...: Лекарственные растения в онкологии. Практическая медицина 2007
Маркова, А. В.: Травник. Соба. 2007
Митрофанова, светлана: прибы-целители: Тибетский молочиый гриб березовый гриб чага чаиный гриб. Издателство Москва 2010.

Desse sidene er under stadig utvikling og vil bli forbetra og utvida etter kvart. Vi tar gjerne mot tips til forbetringar.

Til startsida

Denne nettsida er laga av Svein Lund og Basia Głowacka. Skriv til oss.