Nuppi máilmmesoađi ovddiduvvojedje dađistaga gielddalaš ollesáigemánáidgárddit. Vuosttaš mánáidgárddiid Finnmárkkus álggahedje Áltái 1951 ja Honesváhkái 1953. Jus veardida máŋga eará riikka ektui, álggahuvvui mánáidgárdehuksen maŋŋit Norggas. Dušše 3 % ovdaskuvlamánáin lei muhtin lágán mánáidgárdefálaldat dalle go stáhta birrasiid 1970 reguleregođii mánáidgárddiid. 70-logus lassánii mánáidgárdehuksen mealgat, 1980:s lei 21 % mánáin mánáidgárdefálaldat, 1990:s 37 % ja 2000:s ges 52 %.
Norggas leat njuolggadusat árbevirolaččat unnibut stivren mánáidgárddi go skuvlla. Easka 1975 rájes stivrejuvvojedje mánáidgárddit lága bokte ja dalá mánáidgárdeláhka ii ge addán nu ollu njuolggadusaid dasa mo doaibma ja oahpahus galgá leat. Riidoášši lea leamaš galgá go mánáidgárddiin leat risttalaš ulbmilparagráfa. Dát hilgojuvvui álggos 1975:s, muhto mearriduvvui 1983:s. Eará našuvnnalaš njuolggadusat eai gávdnon ovdal go mánáidgárddiid rámmaplána mearriduvvui 90-logus.
Sámi guovlluin dagahii 60-logu moderniseren ja almmolaš bargosajiid huksen ahte ollu eambbo nissonat ožžo bálkábarggu. Dát mielddisbuvttii ahte dás maid oaidnigohte dárbbu mánáidgárddiide. Vuosttaš mánáidgárdi gos oppanassiige geavahuvvui sámegiella, álggahuvvui Guovdageainnus 1969. Gielda dat jođihii mánáidgárddi, muhto visti oktan neavvuiguin lei skeaŋka Norsk Folkehjelpas, doarjagiin muhtin Lulli-Norgga gielddain ja ruhtačoaggimiin maid Oslo gávpegymnása oahppit ledje čađahan. Gieldda mearrádusain ii celkojuvvo mihkkege giela birra mánáidgárddis. Mánáidgárdi huksejuvvui áibbas dáža mánáidgárdemálle mielde, eai gávdnon stohkosat eai ge girjjit sámi birrasis. Sámegielat ja dárogielat mánát ledje ovttas. Stuora oassi mánáin bohte bearrášiin main lei dárogiella ruovttogiellan. Bargit ledje guovttegielat dahje ovttagielat dárogielagat. Dárogiella šattai danin álkit váldogiellan mánáidgárddis. Máŋga sámegielat váhnema ledje gáddálasat, muhtimat ipmirdedje mánáidgárddi doaibman mii galggai álgit dáruiduhttima juo 3-jagi agi rájes.
Vuosttaš čielga sámi mánáidgárdi lei Guovdageainnu johtti mánáidgárdi, mii álggii 1971 ja vuosttažettiin lei jurddašuvvon johttisámemánáid várás. Dás ledje dušše sámegielat mánát ja dušše sámegielat bargit. Dalle go gieldda goalmmát mánáidgárdi álggahuvvui Mázes 1977, šattai dat maid oalát sámegielat.
Eará gielddain sámi guovlluin álggahedje mánáidgárdehuksema veahá maŋŋil, muhto maiddái doppe lei dárogiella ja dáža kultuvra mii hálddašii vuosttaš mánáidgárddiid. Dábálaččat ii lean ge almmolaš digaštallan dan birra, makkár rolla sámi ja kveana kultuvrras ja gielas galggai leat mánáidgárddis. Muhtin sajiin álggahedje danin báikkálaš sámesearvvit dahje váhnenjoavkkut sámi mánáidgárddiid. Muhtimat dain leat dađistaga sirdojuvvon gielddaide.
Vuosttaš almmulaš dokumeanta mii namuhii sámi mánáid mánáidgárdefálaldaga lei NOU 1972:39: Førskoler. Dás namuhedje sámi diliid oanehaččat, ja čujuhedje dasa ahte sámegielat mánáin leat váttisvuođat go álget skuvlii, dainna go sii máhttet nu unnán dárogiela. Lávdegoddi čujuhii dasa ahte lea čuolbma galgá go geavahit dárogiela vai sámegiela mánáidgárdiin, muhto ii háliidan oaivvildit das maidege. Skuvladoaimmahaga geahččaladdanráđđi, mii 1974 evttohii geahččalan- ja ovdánahttinbarggu sámi guovlluin, mieđiha: "Go guoská diehtu, man vuođul sáhtášii ovdánahttit vuogás ovdaskuvlafálaldagaid sámi mánáid várás, ii báljo obage gávdno ". 1975 mánáidgárdeláhka ii namut sámi diliid sániin ge.
Vuosttaš čilgehus erenoamážit sámi mánáidgárddiid birra bođii prošeavttain "Lagasbiras - mánáidgárdi" 1974-77. Dás čilgejuvvojedje sámi mánáidgárddiid vejolaš doaibmamállet, ja celkojuvvui ahte mánáidgárddit sámi guovlluin galge huksejuvvot sámegiela ja sámi kultuvrra vuođul. Dalle go ovdaskuvlaoahpaheaddjioahppu álggahuvvui Álttás 1978, deattuhuvvui oahpahit ovdaskuvlaoahpaheddjiid sámi guovlluide, ja bealli vuosttaš buolvvas ledje sámegielagat. Sámi mánáidgárddit ruhtaduvvojedje vuosttaš áiggis seammalahkái go eará mánáidgárddit Norggas. 1981 rájes addojuvvui stáhtabušeahtas unna juolludeamáš doaimmaide sámi mánáid várás. 1985 rájes lea stáhta addán erenoamáš doarjaga sámi mánáidgárddiide, dát doarjja galgá gokčat liigegoluid mat sámi mánáidgárddiin leat.
Gávdnojit máŋggalágán sámi mánáidgárddit: Olles mánáidgárdi sáhttá leat sámi dahje sáhttá leat sámi ossodat dáža mánáidgárddis. Muhtin mánáidgárddiin lea dušše sámegiella, earát leat guovttegielat dáhje dárogiella lea váldogiellan ja das lea álgooahpahus sámegielas. Gaskkohagaid digaštallojuvvo maid sáhttá gohčodit sámi mánáidgárdin.
Maiddái sámegielat mánáidgárddit molsašuvvet gielalaš dilálašvuođaid mielde. Muhtin guovlluin, nugo Guovdageainnus, lea sámegiella nu hálddašeaddji ahte velá sáhttá integreret ovttaskas dárogielat mánáid bilitkeahttá sámegiela mánáidgárddi váldogiellan. Guovlluin gos sámegiella lea rašis dilis, sáhttá sámi mánáidgárdi leat dehálaš giellaealáškahttimii. Nu lea báikkiin nugo Unjárggas, Divtasvuonas ja Skániin. Doppe ferte miehtá áiggi bargat viššalit ovddidit ja doalahit sámegiela atningiellan. Mánát máhttet dávjá eambbo sámegiela go váhnemat, ja mánáidgárdi lea áibbas dárbbaslaš jus mánát galget šaddat guovttegielagin. Doppe gos báikkálaš servodaga biras lea dárogielat, nugo Romssas ja Oslos, lea dávjá mánáidgárdemánáin sámegiella ruovttogiellan, muhto mánáidgárdi lea dehálaš ovddidit giela danin go muđui lea unnán giellaovdánahttindoarjja ruovttu olggobealde.
1995 rievdaduvvui 1975 mánáidgárdeláhka, ee. galggai dan maŋŋil leat rámmaplána mánáidgárddiid várás. Rámmaplánas lea njuolggadus (forskrift) ja lea fámus 1996 rájes. Mánáidgárddiid rámmat čavge dainna. Sáhttá dadjat ahte rámmaplána lea mánáidgárddi oahppoplána, ja ahte oahppoplánavuogádat dan bokte lea viiddiduvvon vulos ovdaskuvlamánáide.
Juosgo ovddit láhka ii cealkán maidege sámi mánáidgárddiid birra, cealká 1995 láhka, §7: "Mánáidgárddit sámi mánáid várás sámi guovlluin galge hukset sámi giela ja kultuvrra ala". Rámmaplánas lea sierra kapihtal sámegiela ja kultuvrra birra. Plána cealká ahte "Sámi vánhemat sáhttet válljet ohcat mánáidasaset saji juogo sámi dahje dáru mánáidgárdái". Rámmaplána deattuha dasa lassin ahte máiddái dáža mánát galget deaivvadit sámi kultuvrra vuođđoelemeanttaid, dan dihte go dat lea oassin min oktasaš kulturárbbis.
Sámi mánáidgárddit ožžot dábálaš doaibmadoarjaga lassin erenoamáš doarjaga mii galgá gokčat sámi fálaldaga liigegoluid. Doppe gos leat sámegielat mánát dáža mánáidgárddiin, sáhttá ohcat doarjaga guovttegielat veahkkái. Dalle go bođii erenoamáš doarjja sámi mánáidgárddiid várás (1985), lei riidu sámi mánáidgárddi definišuvnna birra. Galggai go dušše guoskat sámegielat mánáidgárddiide, dahje maiddái mánáidgárddiide main lea sámi ulbmil, muhto gos mánát leat dárogielagat? Čielggadeapmi bođii rámmaplánain: "Sámi mánáidgárdi lea mánáidgárdi gos leat sámi soga mánát - sámit. Mánáidgárddi ulbmil lea nannet mánáid sámi identitehta ovddidettiin sámegiela geavaheami ja gaskkustettiin sámi kultuvrra. Mánáidgárddi jođihit sámi pedagogalaš bargit."
Rámmaplána čuovvumuš lea ahte ovdaskuvlaoahpaheaddjioahpahus ferte ráhkkanahttit ovdaskuvlaoahpaheddjiid bargat sámi mánáiguin ja sámi kultuvrrain. 2001 rájes lea Sámediggi váldán badjelasas doarjjajuohkima sámi mánáidgárddiide, ja 2002 rájes dat dahkko njuolggadusaid mielde maid Sámediggi ieš lea mearridan.
Sámi skuvlahistorjá - 1940 rádjái
Sámi skuvlahistorjá - 1940 rájes
Sámi skuvlahistorjá - Alit oahppu
Til startsida