Dette kapitlet er skrive av Svein Lund
I EU snakkar ein ikkje om distriktspolitikk, men regionalpolitikk. Forskjellen er i første rekke at regionalpolitikk ikkje bare er knytta til utkantstrok. Den omfattar alle regionar som av ein eller annan grunn ikkje har den same sterke økonomiske utviklinga som dei store pressområda. Eit distrikt i Belgia som ligg få mil frå Brussel får betydelig regionstøtte, regionstøtte blir og gitt til visse bydelar i London.
Regionalpolitikk er dei økonomiske rammevilkåra som har betydning for økonomisk utvikling og velferd i ulike regionar eller distrikt. "Den store regionalpolitikken": rammevilkår som skatte- og avgiftspolitikken, samferdselspolitikk, landbruks- og fiskeripolitikk osv. "Den lille regionpolitikken": dei virkemidla som har eit spesifikt regionpolitisk formål, som i Noreg SND og Samisk utviklingsfond, i EU støttetiltak under f.eks. mål 1 og mål 6 (sjå lenger ut i kapitlet).
Den store regionalpolitikken i EU er ganske godt kjent, denne kan ein
bl.a. lese om i Nei til EUs motmelding frå 1994. Vi skal her sjå nærare
på den lille. Den består av
Den positive: Direkte løyvingar frå EU til utviklingstiltak i
regionane.
Den negative: Regelverk for å avgrense eller hindre medlemsstatar,
fylke og kommunar å gi støtte som kan vere konkurransevridande.
Den negative regionalpolitikken har vi i stor grad fått føling med gjennom EØS, da denne er berekna på å sikre gjennomføringa av fri flyt og fri konkurranse innafor den indre marknaden. EU / EØS har reglar for ka for område der statane har lov å gi distriktsstøtte og kor stor del av investeringar det er lov å gi støtte til. Med bakgrunn i regelverket for den indre marknaden forsøker no EU å tvinge Noreg til å avskaffe.den differensierte arbeidsgivaravgifta, noko som vil føre til stor utgiftsauke for mange bedriftar.
Vi skal sjå nærare på den "positive" regionalpolitikken, som Noreg ikkje
i samme grad har fått kjenne verknadane av fordi løyvingane frå EU bare
går til næringslivet i medlemsland. Derimot har vi fått indirekte verknadar
på to måtar:
1. Nivået på slik støtte i EU har virka inn på ka for støtte den
norske regjeringa kan gi sjølv utan å bryte EØS-avtalen.
2. Noreg deltar i nokre EU-program der den norske staten finansierer
ein del som tilsvarer det EU og statane tilsaman gir for EU-land.
Prinsippet bak all regionalstøtta er at EU bare dekker ein del av utgiftene. Denne kan variere, men 1/4 til 1/3 er vanlig. Resten må dekkas opp av statlige, regionale og private middel. Store delar av statlige og regionale / lokale midler til f.eks. næringsstøtte blir da bunde opp i å betale for dei prosjekta EU har gitt delfinansiering til. Resultat: EU betaler bare ein del, men avgjør alt.
Norr- och Västerbotten har eit eige kontor i Brussel, North Sweden. Sjefen heiter Peter Jörgensen. Apropos EU-prosjekt som dei transeuropeiske nettverka, kommunikasjionar med Ryssland og så vidare har han sagt: "EU:s del i många av de här projekten är marginell, men är det så att du inte har fått godkännande av dem här nere så blir de inte genomförda ändå." (Norrbottens-Kuriren 12/5 1998).
Disse prinsippa blei stort sett vidareført for perioden 1994-99 med tillegg av eit 6. målområde for Sverige og Finland, som delar av Noreg og ville kome under om vi ikkje hadde sagt nei i 1994. Dei fire strukturfonda (Regionalfondet ERDF, Sosialfondet ESF, Jordbruksfondet EAGGF og Fiskerifondet FIFG) tar no omlag 1/3 av EUs budsjett.
Mål | Ka slags område | Kor i Sverige | Til Sverige 95-99 mill SEK | |
1 | tilbakeliggande regionar | Gjeld ikkje Sverige | - | |
2 | industriell tilbakegang | 39 kommunar, alle utafor mål 6-området | 1400 | |
3 | minske arbeidsløyse | heile Sverige | 2970 | |
4 | kompetanseutvikling | heile Sverige | 1275 | |
5a | effektivare jord- og skogbruk | heile Sverige | 1560 | |
5b | landsbygd | 47 kommunar, alle utafor mål 6-området | 1200 | |
6 | glesbygd | 44 kommunar, samanhengande område i nord-vest, nesten halve landarealet | 2100 |
Finland blir dekka av dei samme målområda, men litt større del av landet er dekka. Målområda gjeld for EU som heilskap. Mål 3, 4 og 5a gjeld heile EU. Dei andre måla gjeld avgrensa geografiske område. Mål 6 blei innført i samband med svensk og finsk medlemskap og gjeld bare i disse landa, omlag halve landet (Sverige: nord-vest, Finland: nord-aust).
Fram til sekelskiftet satsar EU 13 mrd. i Sverige. Alle fond føreset minst like stor medfinansiering frå svenske staten og andre offentlige aktørar.
Mål for 1995-99 (Sverige):
* Skape evt. bevare 9500 arbeidsplassar
* skape 900 nye bedrifter
* minske forskjellen mellom BNP pr. innbygger i mål 6-området
og resten av Sverige
* minske arbeidsløysa
* auke bruken av og kompetansen i IT
Total kostnad og EU-bidrag for 1995-99 i mill. ecu (Sverige)
|
|
Total | EU |
Tiltak 1 | Bedriftsutvikling | 269 | 83 |
Tiltak 2 | Kompetanseutvikling | 102 | 49 |
Tiltak 3 | Jordbruk, fiske og naturressurser | 151 | 66 |
Tiltak 4 | Lokal utvikling | 85 | 41 |
Tiltak 5 | Samisk utvikling | 15,6 | 7,6 |
Gjennom Mål 6 er det i perioden 1995-97 gitt EU-finansiering til samiske formål på 9 mill SEK av ein total kostnad på 20 mill SEK. Eksempel på prosjekt: Utdanning i reindrift og samesløyd, helse for reindriftssamar, kommunal samisk utviklingsplan, foring av rein, reindriftstilpassa skogbruk. Eit fleirtal av tiltaka har tilknytning til reindrift.
Namn | Føremål | Målomr. | Budsj.94-99 mill ECU | Sverige95-99 mill SEK |
Interreg II | Regionsamarbeid over grenser | 3544 | 800 | |
Employment | Sysselsetting | 1848 | 288 (inkl Adapt) | |
Adapt | Industri | 80%: 1 / 6 | 1638 | |
Leader II | Bygdeutvikling | 1,5b,6 | 1768 | 150 |
SME | Små og mellomstore bedrifter | 2/3: 1 og 6 | 1087 | 145 |
Urban | Byutvikling | 891 | 42 | |
Konver | Omstilling fra militær aktivitet | 1,2,5b | 739 | 29 |
Regis II | Utvikling av fr,sp, po. koloniar | 612 | - | |
Retex | Tekstilindustri | 1,2,5b | 606 | - |
Resider II | Stålndustri - omstilling | 578 | - | |
Rechar II | Kolgruver - omstilling | 461 | - | |
Peace | Nord-Irland | 302 | ||
Pesca | Fiskeri | til 1 og 6 | 300 | 35 |
1 ecu er omlag 9 NOK. Der ikkje anna er oppgitt gjeld løyvingane
for heile perioden 1996-99.
Noreg deltar i 6 regionar:
Område | Andre deltakarland |
Barents | Sverige, Finland, Russland |
Nordkalotten | Sverige, Finland |
Kvarken & Midtskandia | Sverige, Finland |
Nordens grønne belte | Sverige |
Indre Skandinavia | Sverige |
Eit grenselaust samarbeid (Østfold, Bohuslän) | Sverige |
Interreg IIB: Transeuropeiske energinett
Dette gjeld bare Sør-Europa
Interreg IIC: Større geografiske område
Denne delen av programmet kom først i 1997. Den gjeld arealplanlegging
og bekjemping av flom og tørke. 2 av 15 program omfattar nordiske land:
Program og land som deltar
Östersjöprogrammet: N,S,SF,RU,EST,LIT,LAT,BIA,POL,D,DK
Nordsjøprogrammet: N,S,DK,D,NL,GB
Interregional beslutningsgruppe:
5 representantar for kvart land. Ansvaret for gjennomføring av
insatsområde 1-3. Skall avgjøre bruk av EU-middel i einskilde projekt,
ta initiativ og vere pådrivande i gjennomføringa av programmet.
Samisk beslutningsgruppe:
For innsatsområde 4 eiga gruppe nedsatt av Sametinga.
Arbeidsgrupper:
* Tornedalen (svenske og finske grensekommunar + Storfjord)
* Norrbotten/Nordland (5 kommunar på kvar side)
* Lappland/Finnmark (6 kommunar i Finnmark, 3 i Finland)
* Nordkalotten
4.2. Utvikling av samisk kultur (gjennom Sosialfondet)
10,4 mill SEK for 1996-99, 10,3 mill brukt pr. 25.05.98, derav
2,9 mill frå EU
Innvilga pr. 25.05.98:
* Samisk filmutdanning
* Les samiske bøker (Sámeráđđi)
* Tverrfaglig teatersymposium
* Seminar om samisk kultur (Sámeráđđi)
* Utvikling av samiske rettigheter (Uppsala universitet)
* Lulesamisk bibliotek 7 kultursøknadar avslått
Ei samisk beslutningsgruppe på 6 personar nedsatt av Sametinga. Dei
avgjør bruken av EU-midler og av norske Interregmidler. Interreg Sápmi
har sekretariat ved Sametinget i Kiruna.
Frå samisk hald har det komme fram kritikk av at regelverket for å få støtte er svært kronglete. Før ein kan få EU-middel, må ein ha fått statlige middel. Samane har inga eigne middel, men må søke kvar einskild nasjonalstat eller fylke. Kvar sak treng minimum 4 søknadar og 5 vedtak.
Men Regionrådet har "ingen formel mulighed for at gøre sin indflydelse gælgende og kan ikke indlede retslige skridt i tilfælde af en krænkelse af dets høringsrettigheder." (Europa fra A til Å, utgitt av EU)
Alt tyder på at denne politikken virkar.
I Wales –
I Wales satsar dei på å bruke Brussel mot den gamle arvefienden
i London. Der er ei nasjonal rørsle for walisisk språk og indre sjølvstyre.
Men det er få som ønsker slutt på EU-medlemskapet. EU sin regionalpolitikk
har gjort det mogleg for dei f.eks. å få støtte til språkutviklingstiltak
som dei aldri ville fått i London. Dette har vore med å heve statusen
til walisisk språk og walisarane som folk, dei blir anerkjente som noko
meir enn ein mindreverdig variant av det engelske. Liknande historier
kan ein finne rundt om i Europa.
Ved sida av den økonomiske støtta er det to middel som EU brukar
til dette. Det eine er Regionrådet, det andre er.kontoret for mindre brukte
språk (European Bureau of Lesser Used Languages).
- og på Nordkalotten
Nordkalotten har no ikkje uventa fått sin lokale effekt av denne
politikken. I Noreg bidrar Interreg til å knytte offentlige organ og private
bedrifter til EU-systemet. I opinionen vil publisitet om Interreg-prosjekt
bidra til å gi eit positivt bilete av EU som støtte for distrikta. Dette
i motsetning til alle distriktsfientlige tiltak som EU sjølv ikkje set
merkelapp på, slik at ein kan sjå kor dei kjem frå. Blant nordnorske fylkespolitikarar
har Interreg virka som ei brekkstang for å snu EU-motstanden. Det nordiske
samarbeidet er no i ferd med å bli redusert til eit underbruk under EU.
Det kan vi sjå på ka Nordkalottkomiteen sjølv skriv i samband med Nordkalotttkonferansen
hausten 1998: "Nordkalottkomiteen er et politisk samarbeidsorgan
mellom de fem nordligste fylkene og Norrbottens län og Lapplands län.
NKK fikk på vegne av EU-landa Sverige og Finland ansvaret for utarbeidelsen
av programmet Interreg Nordkalotten. Arbeidet med Interreg Nordkalotten
vil bli NKKs viktigste oppgave fram mot år 2000. De tradisjonelle satsingsområdene
Kultur og Miljø blir igjen under NKKs paraply, finansiert av Nordisk ministerråd."
Da Sverige, Finland og Noreg søkte om EU-medlemskap, gjorde Sverige
og Finland ingenting for å kreve noko omsyn til den samiske befolkninga.
Det var etter press frå Noreg at den såkalla sameprotokollen som med
i forhsndlingsresultatet. Denne ga likevel ikkje meir enn løyve til å oppretthalde
status quo på nokre område. På rettigheitssida var det lite eller ingenting
å hente, tvert om blei EU-medlemskap sett på som eit hinder i kampen for
retten til land og vatn. Det er derimot to andre område der samane kan
ha noko å hente ved EU-medlemskap. Det eine er anerkjenning av språket,
det andre er økonomiske støtteordningar.
Allereie før folkerøystingane gikk nokre ut og skraut av alle pengane
samane kunne få frå EU. Alt tyder på at eit stort fleirtal av samane stemte
nei i alle tre landa. Likevel var det bare i Noreg at ein fikk klare nei-vedtak
i sameting og store sameorganisasjonar. Og på norsk side var det ein del
ja-folk blant yngre organisasjonssamar med høgare utdanning. Dei samiske
programma virkar til å knytte sametinga og samiske organisasjonar, politikarar
, kulturarbeidarar og byråkratar til EU-systemet. Dette synas allereie
å vere i ferd med å snu stemninga til EU i ein del innflytelsesrike samiske
miljø. Ofte er det folk som har vore aktive i samisk organisasjonsarbeid
som får arbeid med Interreg-prosjekt.
Sverige har aldri hatt sin Alta-kamp, sjølv om det har vore fleire
mindre aksjonar mot styremaktene. Derfor har dei svenske samane aldri
utvikla noko slikt kampfellesskap med rikspolitiske folkelige organisasjonar
i storsamfunnet som det som skjedde i Noreg under Altakampen. I nokre svensk-samiske
miljø er det utvikla ein isolasjonisme der ein ikkje har tru på å få
støtte frå svenskar flest og heller ikkje kjenner noko solidaritet med
svenskar som blir utsett for ei undertrykking som tilsvarer den samane
har vore utsett for.
Eit typisk uttrykk for denne tankegangen får vi hos Nils Gustav Labba
som under vignetten "Tankar om en samisk framtid i EU" skriv
"Det som er bra for Sverige är dåligt för samane. Måhända är
då motsatsen lika giltig. Nämligen att det som är dåligt för Sverige är
bra för samerna. Vi lider inte med EU-motstandarna, men känner igen argumenten.
- det svenska språket hotas
- näringslivet utarmas
- kompetens och kunnande flyr regionen
- det svenska parlamentets inflytande minskar
- avståndet till maktens boningar växer
Argumenten er bekanta, därför att de är kopior av våra egna hotbilder.
Inte mot Bryssel, utan gentemot nationalstaten Sverige. Hotbilder som
alltid har legat över oss och påmint oss om vår maktlöshet och vårt minoritetsdilemma.
Nu lider svenskarna under samma dilemma. Det är inte så lätt att
känna medlidande."
Det skremmande er at dette er ikkje bare eit tilfeldig debattinnlegg.
Det blir spreidd gjennom Internet-sidene til det svenske sametinget og
synas å vere uttrykk for eit ganke utbreidd syn.