Det som følger her er kronikken slik eg sendte den inn, før debattredaktøren forvrengte både tittelen og ingressen og nekta å ta inn retting.
"Den hardhendte fornorskingspolitikken som dei demokratiske norske statsmaktene har ført i Finnmark er mykje hardare enn den det keisarlege Tyskland i si tid førde mot danskar, polakkar og elsassar. ... Lappane har aldri fått høve til å nytta og dyrka sine evner. ... Um lagnaden deira er heilt avgjord, og um fornorskingspolitikken heilt har gjort ende på dei vilkår dei hadde til åndeleg framvokster får framtida visa." Dette skreiv Hans Vogt i 1932 i boka Målstrid og klassekamp. Han var ein av svært få som på 1930-talet protesterte offentlig mot fornorskingspolitikken. Det var på denne tida ingen politiske parti i Noreg som gikk mot denne politikken, og det fanst da ingen organisasjonar verken for samar eller kvenar i Noreg.
På dette tidspunktet hadde det i 52 år vore ein instruks som slo fast at "Undervisningen foregaar i det norske Sprog". Dette gjaldt "selv om i en kreds flerheden af børnene ikke forstaar norsk". Da Stortinget i 1936 vedtok nye folkeskolelover, gjorde dei inga lettingar i dette regelverket, snarare tvert om. Normalplan for folkeskolen av 1939 nemnde verken samar eller kvenar.
Fornorskingspolitikken oppnådde i stor grad målet sitt, å få den samiske og kvenske befolkninga å skifte språk og identitet.
Underteikna har i ein tiårsperiode deltatt i prosjektet "Samisk skolehistorie". Vi har samla og publisert materiale om den varierande politikken og striden på dette området frå 1700-talet til i dag, samt korleis samiske elevar, foreldra og lærarane deira og andre aktørar i skoleverket har opplevd denne. Prosjektet har hatt rundt 200 bidragsytarar. Vi har gitt ut seks bøker, med til saman 240 artiklar og omlag 2800 sider på to språk. Under arbeidet med kvar av bøkene har vi søkt Kunnskapsdepartementet og Utdanningsdirektoratet om økonomisk støtte. Kvar gong har dei avslått. To gongar har vi bede om møte med departementet for å legge fram kva vi har funne ut og korleis vi ønsker å arbeide vidare. Kvar gong har dei nekta. Da vi nylig markerte fullføringa av serien med eit ope seminar, ønska dei ikkje å delta. Stort klarare kan det ikkje demonstrerast at departementet ikkje ønsker ei evaluering av den politikken det sjølv har hatt og har ansvaret for.
Stort betre står det ikkje til i media. Vi har fått to samiske dagsaviser, ei på samisk og ei på norsk. Kjem du da med ei sak som gjeld samar til norske media, kan dei også svare: "Ikkje vårt bord". Det har vi opplevd gang etter gang når vi har forsøkt å få ut stoffet frå Samisk skolehistorie.
Ei av dei viktigaste konklusjonane ein kan trekke av arbeidet med Samisk skolehistorie er at det kan vere langt mellom teori og praksis. Da teorien var fornorsking var det faktisk likevel ein del lærarar som brukte elevane sitt morsmål i opplæringa. I dag er teorien motsett, men mangelen på kvalifiserte lærarar og på læremiddel gjør ofte at retten til opplæring i og på samisk ikkje blir reell. Dei samiske emna i læreplanane blir ofte ikkje gjennomførte fordi lærarane sjølve ikkje har lært det. Forteljingane vi har samla om samisk opplæring i praksis dei siste par tiåra viser forhold som ikkje hadde blitt godtatt innafor noko anna fag.
Av dei seks samiske hovuddialektane som ein gong blei snakka i Noreg er tre heilt borte her i landet, mens to er svært reduserte og truga. Nordsamisk har fått sitt reelle bruksområde redusert frå 40–50 til 4–5 kommunar på eit hundreår. Verken skolen eller samfunnet for øvrig legg opp til at Grunnlova sin §110a skal kunne oppfyllast.
Kan regjeringa, departementa, dei politiske partia og riksmedia bare "toe sine hender" og seie: "Ikkje vårt bord!"?
Svein Lund
Redaktør Samisk skolehistorie