Reportasje i Klassekampen, 23.06.1986

Store Norskes eigen by

John Munroe Longyear (1850— 1922) er vel einaste kapitalist som har greidd å få ein by eller tettstad i Norge oppkalla etter seg. Dei første 16 åra heitte det faktisk Longyear City, trass i at det bare var eigarane og tildels leiinga som var amerikansk. Og enno fins her ein fortidslevning som heiter «Longyear City Arbeidslederforening».

SVALBARD (KLassekampen) - Tekst og foto: SVEIN LUND

I 1916 blei Longyear City med hud og hår overtatt av Store Norske Spitsbergen Kulkompani, og siden er det dei som har dreve Longyearbyen som ein «company town», ein bedriftsby.

— Det er vi som driv samfunnet, slår adm. direktør Ingvald Ohm fast overfor Klassekampen.
— Selskapet er ansvarlig for samfunnet her. Vi får midler over statsbudsjettet for å ta oss av samfunnsoppgaver i Longyearbyen og Svea.

— Held på det vi har.

Eit resultat av at dei er grunneigar og lagar og vedlikehold vegane, er at det er Store Norske som krev inn vegavgift, og at det er dei som avgjør kven som skal få lov til å kjøre på vegane. I eit TV-program i vår blei det kritisert at ein kar var blitt nekta å starte for seg sjølv med lastebil og leigebilar.

Direktør Ohm forsvarer Store Norske slik:
— Vår innstilling er å halde på det vi har. Ser vi sjansen til ein arbeidsplass som kan gå med overskot, så gir vi han ikkje frå oss.

Nei, snevert innretta kan ein ikkje skulde Store Norske for å vere. — Del tjener pengar på alt, sa ei vi snakka med. — Unntatt på kol.
Siste ryktet seier at det neste dei skal satse på er fiskeoppdrett.

Ganske mange i Longyearbyen har skaffa seg fritidsbåtar, og kunne tenke seg å sette opp eit naust ved sjøen. Men den går nok ikkje, for Store Norske held nettopp nå på å utarbeide ein plan for Sjøområdet, ein plan dei visst har holdt på med ein ti års tid.

Kolkraft og sentralvarme.

Noko av det første ein legg merke til når ein kjem til Longyearbyen er rørleidningane som går gjennom heile byen, for det meste omlag ein meter over bakken. Det er vatn og varme til alle hus. På grunn av permafrosten kan ikkje noko gravast ned i jorda. Heile byen har sentralvarme frå kraftverket som Store Norske bygde i 1983. Så her gjeld det at ikkje kraftverket går i stå i -40°C. Det slipp i alle fall ikkje opp for drivstoff på ei stund, etter som einaste kraftverk l Norge går på kol. Følger vi så. vatnrøra inn i husa er sjansene store for at vi fortsatt er på Store Norske sitt einemerke. Dei eig nemlig dei aller fleste husa i Longyearbyen.

Hus etter stilling.

Heilt frå gruvedrifta starta har det vore ein kamp om å få skikkelig husvere. Frå 20—30-åra fortollast det at det var 6 mann på eit rom på 3x4 meter, med tørking av arbeidstøy på radiatoren og ikkje skift av sengetøy på heile sesongen. Så det står ikkje til å nekte at det har gått framover, men idag er det vel få som er fornøyd med elt rom på ni rutemeter og to km å gå for å ete, slik forholda er for dei som bur i Nybyen. Fram til i fjor kunne del ete på Stormessa i Nybyen, men så blei den nye Kafé Busen opna og -Stormessa nedlagt. Da blei det dei som ikkje hadde sjanse til å lage seg mat sjølv som fikk den lengste matvegen.

Vi var innom brakke 100 i Nybyen.
— Vi har ei av dei bedre brakkane her, fortalte dei.
— For vi har både TV-stue og kjøkken. Det er ikkje alle som har det. Vi har til og med kjøleskap, eit lite skap på 27 hyblar!

Siste åra er det bygd ein god del i Longyearbyen, både familieleilighetar og hybelhus. Men fortsatt er det stor mangel på begge deler. Mange som nå bur aleine har familie på fastlandet som gjerne vil kome oppover om dei bare får hus.
— Eg har nå inne den 13. søknaden min på leilighet, fortel ein gruvearbeidar. Og sidan eg har jobba her i 17 år, så syns eg det snart skulle vere på tide.

Nå søker Store Norske etter EDB-konsulent. I annonsa står det at familieleilighet følger med jobben.
— Er ikkje det litt skjeivt?, spør vi direktør Ohm.
— Det kan jo virke sånn, men så lenge vi har mangel på leiligheter her. Vi nøydd å prioritere nøkkelpersonell. Utan EDB-ekspertar er vi f. eks. heilt solgt. Vi prioriterer husbygging på topp, men vi er avhengig av løyvingar frå staten. Og der er det jo nedskjæringar på budsjettet, så vi reknar med det kan bli vanskelig å få gjennomført planen vår.

Nekta Husbanklån.

Sidan 1976 har Store Norske fått husbanklån til boligbygginga, men i år slo plutselig Finansdepartementet til og stoppa låna. Til og med på dei husa som var under bygging. Det var fare for at alt skulle stoppe opp.

— Men så var vi så heldige at Studio Nord kom hit for å lage TV-program, fortel fagforeningsleiar Agnes Kvilvang.
- Og da fikk vi dei til å sjå på brakkene i Nybyen og ta opp Husbanksaka. Og 2 dagar etter programmet var vist fikk vi melding om at låna var i orden for dei husa som er under bygging. Så gjeld det å få sanninga ut til folket!

Men kva skjer så vidare? Skal det bli bygd til vinteren må alle materialene opp i skipingssesongen i sommer, og da må Stortinget få fart på seg og ta ei avgjerd om finansieringa av boligbygginga på Svalbard. Store Norske sine byggeplaner går ut på å kunne tømme brakkene i Nybyen i løpet av 1987. Så om vår nye «arbeidarregjering» ikkje synes det er til pass for gruvearbeidarar i 1986 å bu i kott og brakke og kjempe seg fram 2 km i kuling og —30°C for å få ein matbit, ja, så ser dei til å få ut fingeren.

Til startsida

sveilund@online.no