Reportasje i Klassekampen, 06.06.1986

Kol for 30 år

For mange millionar år siden låg ikkje Svalbard der det ligg idag, men mye lenger sør. Veldige forskyvingar i jordskorpa har endra geografien totalt, og i fjella på Svalbard er det funne fossialar av same type som ein finn i Himalaya og som ein meiner er danna da deler av det som nå er Svalbard og Himalaya låg i botnen av det same havet og omtrent på same breddegrad.

LONGYEARBYEN (Klassekampen): - Tekst og foto: SVEIN LUND

Alt på 1600-talet kunne norske, engelske og nederlandske ishavsfararar fortelle om kolet som på Svalbard låg laust i fjellsidene. Med tida fann fangstfolk på ishavsskutene på å plukke med seg nokre sekkar kol heim å fyre med, men først i 1899 brakte Ishavsskipper Søren Zachariassen den første skipslasta med kol til Tromsø for sal. No starta eit villt kappløp. I fleire land skaut kolselskapa opp som paddehattar, sendte ein båt til Svalbard, sette opp eit par skilt og sa «dette er vårt».

Sjølv om norske fangstfolk og befolkninga særlig i Nord-Norge lenge hadde rekna Svalbard som norsk, hadde staten ikkje gjort noko for å gjøre norsk lov gjeldande. Det var derfor lovlause tilstandar som herska heilt til Svalbardtraktaten i 1921 slo fast at Norge hadde «den fulle høyhetsrett» over Svalbard.

Men da måtte Norge og anerkjenne dei forskjellige selskapa eigedomsretten til dei utmåla dei hadde tatt, dei såkalla traktateigedommane.

Ein dollarturist slår til

Alt i 1890-åra starta cruisetrafikken på Svalbard og i 1901 kom ein søkkrik amerikaner med namnet John Munroe Longyear. Her såg han ein sjanse til stordrift og kjøpte opp utmålet til Trondhjem Spitsbergen Kulkompani. Og i 1906 starta gruvedrifta og oppbygginga av den staden som enno bærer namnet hans; Longyear city, frå 1925 Longyearbyen. Kapitalen og leiinga var amerikansk, men arbeidarane for det meste norske. Store Norske Spitsbergen Kulkompani blei starta som privat selskap i 1916, og samme år kjøpte dei opp eigedomane til Longyear. Seinare kjøpte dei området ved Sveagruva frå eit svensk selskap og fleire andre område. Idag har Store Norske 3400 km² utmål, det er 40 prosent av alle utmål på Svalbasrd. Vel halvparten er traktatseigedom, resten utmål på staten sin grunn. I 1973 kjøpte staten seg inn i Store Norske, og frå 1976 har det vore ein rein statsbedrift. Rundt Longyearbyen har Store Norske drive i 7 gruver. Av disse er gruve 3 og 7 i drift. 3 gruver er tømt mens 2 enno har reserver, men blir ikkje rekna som lønnsame å drive på no.

Gruve 3 driv etter den såkalla europeiske metoden, med rasbryting. Det vil seie at ein tar ut all kola og lar fjellet rase ned etterpå.

I Gruve 7 driv ein delvis rasbryting, delvis etter den amerikanske metoden, såkalle «rom og pillar-drift». Her blir 40—50 prosent av kola ståande igjen for å halde berget oppe. Gruve 7 har og meir mekanisert drift og har gjort store investeringar i moderne maskinar. Her går kola på transportband, mens Gruve 3 brukar jernbane.

Kamp om framtida

I 1984 vedtok Stortinget at det bare skulle vere drift og ikkje meir oppfaring i Gruve 3. Det ville føre til at drifta stoppa av seg sjølv i 1987. I fjor blei det likevel gitt klarsignal for vidare oppfaring, slik at det vil vere mogleg å fortsette produksjonen ut over neste år. Men samtidig er ikkje vedtaket om å stanse i 1987 oppheva. Og dermed blir heilt nødvendige investeringar ikkje gjennomførte.

Gruvesjef Terje Johansen forklarer situasjonen slik:
— I Gruve 3 har vi ikkje bare slik fløts (kollag) som vi driv på nå på 60—80 cm. Vi har og mye mektigare fløts opp mot 1.5 meter. Delar av denne er oppfart og klart til drift. Men skal den drivas lønnsamt må vi ha nye maskinar. Hadde vi hatt ein slik nå kunne vi greid oss lenge med ein ny maskin ved sida av den gamle formen for drift. Men jo lengre tid det går, jo meir minkar det på dei førekomstane som kan drivas på gammalmåten, og går det stort lengre tid vil ein måtte kjøpe dobbelt sett nye maskinar for å kunne holde oppe produksjonen. Derfor hastar det med ei avklaring.

I Stortingsmeldinga snakkas det om at Gruve 7 skal kunne overta produksjonen til Gruve 3 men alle vi snakka med frå gruve 7 sa det var heilt urealistisk.

Og administrerende direktør Ingvald Ohm sier det slik:
— Vi er nødt til å ha 3 gruver for å holde på kvantum og driftssikkerhet. Eg trur fullt og fast på at Gruve 3 skal fortsette.[1]

[1] Kommentar anno 2013: Gruve 3 blei drive heilt fram til ho var tømt i 1996. (SL.)

Til startsida

sveilund@online.no